Tên di sản : Cụm DTCM Long Linh Ngoại (Nhà ông Trịnh Khắc Sản, Bãi Vải + Đình)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 152/QĐ-UBND

Giới thiệu

Nhà ông Trịnh Khắc Sản:

Nhà ông Trịnh Khắc sản được xây dựng từ những năm đầu của thế kỷ XX, theo kiểu kiến trúc dân dụng truyền thống thường gặp ở nông thôn Thanh Hoá. Ngôi nhà này gồm 5 gian, chiều dài 13m, chiều rộng 4,55m, từ thương lượng xuống nền cao 4,05m, gian chính giữa rộng 2,7m, hai gian bên rộng 2,45m, và hai gian cuối rộng 2,40m được sử dụng làm buồng và có vách ngăn bằng gỗ.

Ngôi nhà này có qui mô vừa phải, từ ngoài nhìn vào trông cũng khang trang, chắc chắn. Hai đốc hồi nhà xây bằng gạch theo kiểu dật cấp ở phía trước như một số tương đốc đỉnh làng thời kỳ này, làm cho chúng ta có cảm giác qui mô của nhà bề thế hơn. Ở phía trước hai gian buồng cũng xây bằng gạch sát mép liên, 3 gian giữa làm ngạch theo hàng cột để ngăn mặt trước nhà bằng những tấm cửa gỗ kiểu bức bàn. Từ mép ngạch cửa đến mép hiên rộng 1,25m, có hai cột gạch chống đỡ mái hiên.

Kết cấu vì kèo theo kiểu kẻ truyền kẻ bẩy. Nói chung, kiến trúc gỗ trong nhà làm khá đẹp và chỉnh chu, nhiều chỗ có trạm khắc hình hoa lá.

Ở sân hiên ăn thông vào buồng là hai tấm cửa bóc bàn, có chấn song gỗ để buồng có ánh sáng. Gỗ để làm nhà hầu hết là gỗ mít, lim và soan ngắn. Rất may là kiến trúc ngôi nhà này vẫn còn khá nguyên vẹn, chất lượng gỗ vẫn còn đảm bảo và ít chỗ bị mọt. Độ bền vững của ngôi nhà này còn có thể lâu dài. Nhà ở ngay sát trục đường làng.

Ở giữa gian nhà chỗ sát tường là chỗ kè một hương án thờ.

Đây là một ngôi nhà đặc trưng của kiến trúc gỗ truyền thống dân dụng ở nông thôn Việt Nam và Thanh Hoá trước cách mạng tháng Tám. Số nhà cũ này hiện nay ở nông thôn còn rất ít vì phần lớn đã chuyển sang làm kiểu nhà gác chính hoặc đổ mai bằng. Vì vậy, về mặt lịch sử và kiến trúc của ngôi nhà này vẫn còn nguyên ý nghĩa giá trị của một di tích gốc cần bảo lưu để phát huy tác dụng.

Đình làng Long Linh Ngoại:

Ngôi đình này được làm vào thời Nguyễn (Minh mạng) trên một khu đất cao ở giữa làng. Trước đình có một cái ao rộng. Đường làng đi qua ao và cổng đình. Xung quanh đỉnh có rất nhiều dừa và cây cối lưu niên.

Đỉnh làng Long Linh có chiều dài 17,20m, rộng 9,10m, từ thượng lương đến nền cao 5,4m.

Đỉnh có 5 gian: gian giữa rộng 3,5m, hai gian bên mỗi gian rộng 3,4m, hai gián cuối mỗi gian rộng 3,20m. Khoảng cách cột từ cột cái đến cột cái rộng 3,10m, từ cột cái đến cột quân rộng 1,4m, từ cột quan đến cột hiên rộng 0,90m. Hiên đình rộng 1,4m. Đường kính cột cái 0,40m, đường kính cột quân 0,30m, đường kính cột hiên 0,27m. Tảng đá kê chân cột có 3 loại (0,55m x 0,55, 0,45m x 0,45, và 0,40m x 0,40). Tượng đỉnh xây gạch dày 0,30m. Mái đình lợp ngói mũi. Bờ nóc trang trí lưỡng long chầu nhật. Sân đỉnh lát gạch bát (0,30 x 0,20) và có bức bình phong ở phía giữa trước sân đỉnh. Ngoài cùng là cổng gồm 4 cột nanh xây bằng gach, trên đỉnh đội nghê. Ao đình rất rộng đối diện với công và sân đỉnh.

Các vì kèo gỗ của đỉnh được kết cấu theo giá chiêng, kẻ chuyền, kẻ bẩy…Các bức ván nong gắn vào các vì kèo đều bị tháo dỡ không còn nữa.

Trạm khắc hoa lá, vân mây và rồng, phượng. Rất tiếc là năm 1975, khi xa cải tạo ngôi đình này thành nhà truyền thống thì các tác ván nong này đều bị tháo dỡ không còn nữa.

Để cải tạo thành nhà truyền thống, xã nâng cấp phần nền cao 0,70m và làm các bậc tam cấp lên xuống cả mặt trước và mặt sau rồi nâng phần kiến trúc gỗ cũ lên. Ở hiên trước và hiên sau đình thì xây tường, pha sát, cột cao hơn bờ ngói cuối cùng và trang trí các ô văn hình học để tạo cảm giác một nhà kiểu mới. Pha sát giữa đề chữ nhà truyền thống Thọ Trường, còn các mảng pha sát đằng trước và đằng sau đều đắp các chữ đoàn kết, chiến đấu...

Nói chung, do cải tạo thành nhà truyền thống, cho nên, nhìn bên ngoài, diện mạo kiến trúc của ngôi đình Long Linh hoàn toàn bị biến dạng. Hai cốt nanh ở hai đầu đốc hoặc rồng chầu nhật ở trên bờ nóc đã bị vứt bỏ không còn nữa: Trước kia nền đình thấp, bây giờ được đôn ca, như một kiến trúc kiểu mới.

Rất may là các vì kèo và cột cũ ở bên trong đình vẫn còn giữ lại.

Hiện nay, cả mặt trước và mặt sau đình đều xây tường và mở cửa ra vào.

Đằng sau, chếch về phía tay trái độ 7m là nhà che bia kiểu hình thấp hai tầng. Bia này là tấm bia cổ ghi lại sự kiện thành lập làng và việc tranh chấp Hồ Lỗ từ thời Trần. Rất tiếc, vì do sự thiếu hiểu biết, địa phương cho quét vôi đặc sát vào hai mặt bia nên nhiều chứ không đọc được. Mặc dù vậy đã lau chùi nhiều lần để đập, chép lại toàn văn nội dung văn bia vẫn không rõ chữ.

Toàn bộ sân va ao đình vẫn còn giữ được quy mô như xưa .

Mặc dù ngôi đình xưa đã bị biến dạng hình hài thành nhà truyền thống cách mạng, nhưng tên gọi và kiến trúc gỗ ở bên trong đang còn vẫn là bằng chứng cụ thể của một di tích - một địa điểm lịch sử cách mạng không thể bỏ qua được. Trong đấu ấn tình cảm của người dân Long Linh – Thọ Trường từ 1975 đến nay, ngôi đình và nhà truyền thống đã trở thành một khái niệm chung đồng nhất để lưu giữ và phát huy mãi mãi. Từ con đường, khoảng sân, bờ ao, cây cối, tấm bia và cả ngôi đình (dù có bị biến dạng) thì đây vẫn là một di tích - một địa điểm lịch sử cách mạng vô cùng sáng chói ở tỉnh Thanh Hoá. Nếu có điều kiện, chúng ta sẽ tìm cách tôn tạo phục hồi ngôi đình trở lại đúng hình hài xưa thì giá trị của di tích càng thêm ý nghĩa .

Bãi vải Long Linh:

Bãi vải (rừng vải) ở Long Linh có diện tích 225.300m2, chạy dài tới hai cây số quanh vùng bãi bồi dưới chân đê sông Chu. Phía ngoài cùng sát mép sông là dải cồn cát và bên trong là một bãi bồi rất rộng. Từ hơn một trăm năm về trước, dân làng Long Linh Thọ Trường đã trồng hàng ngàn cây vải tốt xum xuê. Xen kẽ với vải la tren là dừa và nhiều loại cây lưu niên khác như mít và nhấn. Vì vải là chủ yếu nên dân cứ quen g���i là rừng vải hay bãi vãi. Chính bãi vải đã tạo ra cảnh quan độc đáo cho làng đồng bằng ven sông Chu này. Mùa hoa vải, đi trên đê hoặc dọc theo ven sông để đi trong rừng cây, hương hoa vải ngát thơm thật dễ chịu. Chính rừng cây này đã bảo vệ cho con đê Long Linh không bị sạt lở khi mùa mưa lụt đến.

Thời kỳ 1930 - 1945 rừng vải như một căn cứ lợi hại cho cán bộ cách mạng hoạt động.

Về cảnh trí: dòng sông Chu hiền hoa và trong xanh như dài lụa đi qua vùng đất này thật thi cảm. Trên bờ sông là cánh rừng do con người tạo nên trên một nền cát và bãi bồi rất dài, rộng, làm cho sắc màu cảnh quan làng xóm quê hương Long Linh thêm sinh động và hấp dẫn. Cứ mỗi lúc trăng lên, hay những lúc chiều tà và bình minh thực đây, dòng sông - rừng vải - xóm làng và con người Long Linh càng thêm dạt dào, rung cảm và yêu mến nơi đây đến kỳ lạ. Biết bao cuộc chia tay, hẹn hò và tâm sự lứa đôi đều diễn ra ở đây.

Thiệu Hoá, Thọ Xuân, Thanh Bá, nói đến rừng vải là nói đến Long Linh. Long Linh, rừng vải của quê hương cách mạng đã trở thành nỗi nhớ của những người xa xứ. Biết bao con đò ngược xuôi đã đưa người đến đây để thưởng thức những chùm vải ngọt và đến đây để hình dung một địa điểm - một không gian của một vùng căn cứ đứng chân quan trọng của Đảng bộ Thanh Hoá trong những ngày hoạt động bí mật. Hiện nay, xã Thọ Trường vẫn quyết bảo vệ và chăm sóc cho rừng vải Long Linh đẹp thơm mãi mãi.

Các hiện vật trong di tích:

Tại hai di tích nhà ông Trịnh Khắc Sản và Đình Long Linh vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật quý liên quan đến sự kiện cách mạng như các dụng cụ in báo và các tài liệu bí mật của Đảng, các loại vũ khí của tự vệ cứu quốc, một số truyền đơn và tài liệu cách mạng. Từ 1975 đến 1990 nhà truyền thống ở đình Long Linh đã trở thành nhà trưng bày thường trực để phát huy truyền thống cách mạng của địa phương, nhưng từ năm 1990 đến nay do điều kiện kinh phí và phương tiện trưng bày còn nghèo nàn và hạn chế nên xa đã thu gom để bảo vệ và chờ có điều kiện mơi trưng bày lại. Có nhiều hiện vật của Long Linh Thọ Trường cũng được đưa về trưng bày tại Bảo tàng tỉnh.